Portretteren: Wat kenmerkte jouw vader, moeder of grootouder?
Hoe typeer je een familielid? Je begint te beschrijven wat die persoon deed, waar hij of zij woonde, werkte, hoe z’n leefomstandigheden waren. Je beschrijft voor- en tegenspoed, eventuele partner en kinderen…Allemaal goed. Heb je hier weleens aan gedacht? In sommige gezinnen wordt vaak een bepaald spreekwoord of gezegde herhaald. Of een zelfbedachte vaste uitdrukkingen die alleen de gezinsleden snappen. Vaak zijn het cliché’s en dooddoeners, maar ze zeggen veel over hoe men in het leven stond. Ze worden soms zelfs van generatie op generatie doorgegeven. Verzamel ze en gebruik ze in je verhaal. Hoe kun je dat doen?
Vaste uitdrukkingen
Toen mijn moeder was overleden, wilde ik bij de uitvaart over haar leven vertellen. Er was een hoop te regelen, er was weinig tijd, maar tussen de bedrijven door maakte ik een lijstje van uitdrukkingen die ze vaak bezigde. Ik vroeg mijn zussen mee te denken. We kwam op deze vaste uitdrukkingen:
- ‘Het is maar één keer feest.’ (Als we samen uit waren en er een reden nodig was voor het bestellen van gebak bij de koffie)
- ‘Elke wolk heeft een zilveren randje’ (Dit stond op een tegeltje dat in onze keuken hing)
- ‘Tel uw zegeningen, tel ze een voor een’ (Dit lied zong ze graag)
- ‘Een been af is erger’ (Dit grapte ze als ze je wilde troosten)
- ‘Jij moet er nog van groeien’ (Als er een stukje taart te verdelen was en ik het mocht opeten)
Denkproces
Met dit lijstje zette ik een denkproces in gang. Ze was gezellig, gastvrij, hield van lekker eten, hield van een grapje. Gaandeweg merkte ik dat ik de aanwezigen bij de uitvaart iets wilde meegeven. Iets wat ik in mijn moeder bewonderde en waar je kracht uit kon putten. Dus dat taart eten werd hem niet. (Alhoewel…mijn zus koos juist dat thema uit: koken en bakken, gastvrijheid, er samen een feestje van maken, ook een kernwaarde in ons gezin).
Terugblik op haar leven
Ik koos als thema voor de terugblik op mijn moeders leven het lied ‘Tel uw zegeningen, tel ze een voor een’. Dat lied zong ze namelijk uit volle borst als ze stond te koken. Ze was vrolijk, levenslustig en als ze het moeilijk had, wist ze zich op te monteren door naar de goede dingen in het leven te kijken. Dat was voor ons kinderen heel prettig.
Schaduwkant
Zo’n positieve levenshouding heeft trouwens ook een keerzijde: aan de verwerking van traumatische gebeurtenissen kwam ze niet toe. Om met Johan Cruyff te spreken: elk voordeel heb z’n nadeel. Kijk dus ook naar het tegenovergestelde van een bepaalde eigenschap of levenshouding. Wat valt daarover te vertellen?
Portret
Kortom: Maak zo’n lijstje met uitspraken die in de familie rondzingen. Iedere keer dat je iets invalt, schrijf je die uitdrukking op de lijst. Schrijf er meteen een stukje bij. In welke situatie werd het spreekwoord van stal gehaald? Beschrijf dat moment. Je zult merken dat er meer herinneringen naar boven komen. Via deze manier van werken krijg je meer zicht op wat deze mensen kenmerkt en hoe ze in het leven staan. Of stonden, in het geval ze al overleden zijn.
Trouwens, van mijn mans kant komt een uitdrukking die wij vaak herhalen als er iets mis gaat. Als er een kopje breekt of de aardappels zijn aangebrand. Dan zeggen we tegen elkaar: ‘Met een vieze stok in je oog is erger’. Hij komt van zijn moeder, die Duitse was, en wij vinden hem lekker absurdistisch. Wie krijgt er nou met een vieze stok in zijn oog?